Een bipolaire stoornis is ook gekend onder de naam manisch-depressieve stoornis. Iemand die manisch depressief is heeft last van extreme stemmingswisselingen met afwisselend manische periodes en depressieve periodes. Tussen deze uitersten kunnen normale stemmingen voorkomen.
De term manisch-depressieve stoornis werd voor het eerst beschreven in de 19de eeuw en wordt nu in de medische literatuur niet meer gebruikt.
Een bipolaire stoornis uit zich voor het eerst tijdens of na de puberteit, meestal in de leeftijdscategorie van 15 tot 25 jaar.
De ziekte wordt veroorzaakt door een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren.
Men schat dat ongeveer 4% van de bevolking in min of meerdere mate last heeft van bipolaire stoornis. Er is geen verschil in voorkomen tussen de geslachten of verschillende bevolkingsgroepen.
Er is niet één exacte oorzaak voor bipolaire stoornis, verschillende factoren spelen een rol.
Er is een familiale, erfelijke voorbeschiktheid voor de ontwikkeling van bipolaire stoornis. Verschillende genen blijken onafhankelijk van elkaar een rol te kunnen spelen.
Met geavanceerde beeldvormende technieken heeft men veranderingen in sommige hersendelen van bipolaire patiënten kunnen aantonen. Sommige hersendelen zijn groter en met functionele MRI - een beeldvormende techniek die de activiteit in de verschillende hersendelen kan in beeld brengen - kan men bij bipolaire mensen andere reacties in de hersenen vaststellen.
Er is een verstoord evenwicht van de chemische stoffen die instaan voor de signaaloverdracht in de hersenen - zoals dopamine en serotonine.
Er werd ook een ander dag-nachtritme vastgesteld bij mensen met bipolaire stoornis.
Er zijn sterke aanwijzingen dat omgevingsfactoren een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van bipolaire stoornis. Vermoedelijk kunnen bepaalde omgevingsfactoren een bipolaire stoornis uitlokken bij mensen die de familiale aanleg hebben.
Onderzoek heeft aangewezen dat emotionele gebeurtenissen - zoals traumatische gebeurtenissen en misbruik - tijdens de kindertijd vaak wordt gemeld door mensen met een bipolaire stoornis. Emotionele gebeurtenissen kunnen ook manisch depressieve episodes uitlokken bij mensen met een bipolaire stoornis.
Mensen met een bipolaire stoornis hebben last van extreme gemoedstoestanden die het normaal functioneren bemoeilijken. Verschillende gemoedstoestanden wisselen elkaar af, met tussenin vaak normale periodes.
Een manie is een ernstige stemmingsstoornis die zich uit in overmatige vreugde, opwinding, hyperactiviteit, boosheid, creativiteit (veel beroemde artiesten zijn bipolair), euforie en impulsiviteit. Er is een sterke ongeremdheid en een vergroot gevoel van eigenwaarde.
Symptomen van een manische episode zijn:
Sommigen zoeken hun toevlucht in alcohol of drugs.
In extreme gevallen kan een psychose optreden waarbij waanbeelden en hallucinaties voorkomen en het contact met de werkelijk verloren gaat.
Hypomanie is een lichte vorm van manie. Er is hyperactiviteit, euforie, impulsiviteit en/of prikkelbaarheid, maar er treden geen psychotische symptomen of gevoelens van grootsheid op en de episode belemmert de normale omgang en het dagdagelijkse leven niet. Sommigen hebben een opstoot van creativiteit of productiviteit tijdens een hypomane periode. Vaak is er een verhoogd libido.
Een hypomane episode kan weken tot maanden aanhouden
Niet alle mensen met bipolaire stoornis hebben depressieve periodes.
De depressieve episodes van een bipolaire stoornis zijn gekenmerkt door een aanhoudend gevoel van neerslachtigheid en verlies van levenslust.
Symptomen zijn:
Ernstige depressieve episodes kunnen leiden tot psychose met waanbeelden en hallucinaties.
Deze episodes kunnen duren minstens 2 weken en kunnen maanden aanhouden indien ze niet behandeld worden.
Gemengde episodes vertonen tekens van zowel manische als depressieve episodes. Voorbeelden zijn huilen tijdens een manische episode of snel wisselende gedachten tijdens een depressieve episode.
Bijhorende kenmerken van bipolaire stoornis
Sommige kenmerken zijn niet typisch voor bipolaire stoornis maar komen vaak samen voor bij mensen met een bipolaire stoornis of gaan vooraf aan de ontwikkeling ervan. Vaak worden veranderingen in de cognitieve processen en mogelijkheden gezien, zoals verminderde aandacht en executieve functies en geheugenproblemen.
ADHD en depressie bij kinderen zou een voorteken kunnen zijn van de latere ontwikkeling van bipolaire stoornis.
De meeste mensen met een bipolaire stoornis maken een episode mee om de 1of 2 jaar. Deze duurt dan ongeveer 3 tot 6 maanden. Indien er minstens 4 manische, hypomane of depressieve episodes voorkomen binnen een periode van een jaar, spreekt men van rapid cycling. Er zijn zelfs gevallen bekend waarbij verschillende episodes optraden binnen de 24 uur.
Er worden verschillende onderverdelingen van bipolaire stoornissen gemaakt. Afhankelijk van de aard van de episodes spreekt men van bipolaire stoornis 1, bipolaire stoornis 2 en cyclothyme stoornis.
Bipolaire stoornis 1 wordt gekenmerkt door 1 of meer manische episodes. Een depressieve of hypomane periode komt niet noodzakelijk voor, maar meestal wel.
In deze categorie treden geen manische episodes op, maar wel één of meer hypomane episodes en één of meer depressieve episodes.
Een voorgeschiedenis van hypomane episodes, afgewisseld met episodes van lichte depressie. De stemmingswisselingen zijn minder uitgesproken maar kunnen wel het dagelijkse leven bemoeilijken.
Er is ook nog een "restgroep" van mensen met kenmerken van bipolaire stoornis, maar die men niet kan indelen in bovenstaande categorieën.
De behandeling van bipolaire stoornis bestaat uit psychotherapie en medicatie.
Psychotherapie is erop gericht de syptomen te verlichten, de triggers en voortekens van episodes te herkennen en om te gaan met de negatieve emoties.
De therapie bestaat onder meer uit gedragstherapie, systeemtherapie (met het hele gezin) en psycho-educatie.
Medicijnen uit de klasse van de stemmingsstabilisatoren kunnen de manische en de depressieve episodes omkeren en herval voorkomen. Het oudste en nog altijd vaak gebruikte medicijn uit deze klasse is lithium waarmee men manische episodes behandelt en hervallen voorkomt.
Sommige anti-epileptica worden ook gebruikt voor het behandelen van manische episodes.
Antipsychotica kunnen ook hun nut hebben.
De prognose voor mensen met een bipolaire stoornis is goed indien het tijdig en goed behandeld wordt.
Vaak is medicatie nodig om de ziekte onder controle te houden en een normaal leven te kunnen leiden.
Bipolaire stoornis is geen zeldzame aandoening. Verschillende beroemdheden hebben of hadden er last van.
Het aantal mensen in deze lijst die beroemd zijn omwille van een artistiek talent is opvallend:
In de bekroonde TV serie Homeland leidt het hoofdpersonage Carrie Mathison, gespeeld door Claire Danes, aan bipolaire stoornis.