Met het verhogen van de veiligheid en het verminderen van de bijwerkingen werd de abortus-technologie in de 19de eeuw verbeterd. Voor het eerst werden in de medische literatuur vacuüm-apparaten beschreven en werden ze toegestaan voor het uitvoeren van een abortus via zuig-aspiratie.
In de Verenigde Staten verboden verschillende staten het uitvoeren van abortus. De meeste abortussen waren illegaal, met uitzondering van diegene die ‘nodig zijn om het leven van de vrouw te redden’. Maar het recht van de vrouw op vroege abortus was in die tijd diep ingeworteld in de Amerikaanse samenleving. Met de steun van het publiek bleven de aborteurs hun beroep openlijk uitoefenen en de meeste jury's weigerden hen te veroordelen.
In het Amerikaanse Toledo, Ohio steriliseerde gynaecoloog Samuel Smith Lungren (1827-1892) voor het eerst een vrouw door het afbinden van haar eileiders, in plaats van ze chirurgisch te verwijderen.
Lungren SS: A case of caesarian section twice successfully performed on the same patient. Am J Obstet Gynecol 14: 78, 1881
De Duitse gynaecoloog Wilhelm Mensinga (1836-1910), die publiceerde onder het pseudoniem Dr. C. Hasse, bedacht een groot pessarium, dat enorm populair werd onder de naam 'diafragma’. Na de geboorte van hun derde kind had hij zijn vrouw verloren door kraamkoorts. Daarom had hij zich tot doel gesteld om een methode te ontwikkelen, waarbij de vrouw zelf kon bepalen wanneer ze al dan niet zwanger wilde worden. Het oorspronkelijke diafragma was een rubberen dop met veerring. Toch kende het apparaat weinig succes in Duitsland, in de Verenigde Staten daarentegen werd het een topper.
De straatarme Duitse immigrant Julius Schmidt (1865-1955) haalde de overschotjes van worstenvellen op bij de slagers van New York. Hij toverde ze om tot condooms en stichtte in 1882 het bedrijf Julius Schmid, Inc., dat uitgroeide tot een wereldconcern met miljoenen-omzet. Om minder Joods te klinken schrapte hij de 't' uit zijn naam. In 1890 werd hij gearresteerd door niemand minder dan Anthony Comstock (1844-1915), de moraalridder vond zo maar eventjes 700 condooms in het huis van Schmidt. Maar de arrestatie mocht niet baten, de Sphinx, Sheik en Ramses condooms werden immens populair.
Als eerste wereldwijd opende Aletta Jacobs (1854-1929) een kliniek voor gezinsplanning. Daar introduceerde de eerste vrouwelijke arts uit Nederland o.a. het pessarium van de Duitse arts Wilhelm Mensinga (1836-1910). Ze hield ook gratis spreekuren voor het armere deel van de bevolking.
Na het pessarium, dat zonder vaste verankering de vagina afsloot, zocht men naar een middel dat in de baarmoederhals geklemd kon worden, waardoor de baarmoeder dus niet gekwetst kon worden. De 'Fructulet’, het eerste model van de Duitse gynaecoloog Max Nassauer (1869-1931), verscheen in 1884.
Datzelfde jaar kwamen ook de 'intra-uteriene pillen' van de Amerikaanse arts Jules C. Petit uit Fort Worth, Texas op de markt. Officieel waren ze bedoeld om de baarmoederhals te elektrificeren als remedie tegen het 'vrouwenleed', een discrete vermelding van contraceptie.
In zijn 'Les effects de la ligature du canal déferent' vermeldde de Franse arts Edouard Brissaud (1852-1909) dat 'het blokkeren van de uitlaat van de zaadcellen geen invloed had op de spermatogenese'. Zaadcellen werden nog steeds geproduceerd en hij observeerde ook geen testikel-degeneratie of vergrote epidermis, als gevolg van de enorme hoeveelheid spermatozoa.
In een postorder-catalogus uit 1887 kon men voor 75 cent een dozijn rubberen condooms bestellen, wat tien keer goedkoper was dan de prijs van een enkel visblaas-condoom twee decennia voordien.
Een groot deel van de medische wereld keerde zich onverbiddelijk tegen contraceptie. In de Lancet verscheen zelfs een artikel waarin men gewag maakte van 'beestachtige vindingrijkheid en smerige uitwegen voor de preventie van conceptie’. Een ander deel van het medisch beroep benaderde de menselijke seksualiteit en vruchtbaarheidscontrole op een rationelere manier. In 1888 werd dan ook het eerste medisch symposium 'pro contraceptie' gehouden:
“Het land is vandaag de dag vol ongelukkige, ontredderde vrouwen, van wie het leven louter een machine is geworden voor de voortplanting van het ras."
Maar de meningen en ideeën waren zo extreem verdeeld dat het bijna een volle eeuw duurde om de verschillende groepen met elkaar te verzoenen. Sommigen vragen zich zelfs af of dat proces vandaag de dag beëindigd is.
De Amerikaanse Hoogleraar Gynaecologie Howard Atwood Kelly (1858-1943) was een van de "Grote Vier" die het Johns Hopkins Hospital oprichtten. De anderen waren William Osler (1849-1919), Hoogleraar Geneeskunde, William Stewart Halsted (1852-1922), Hoogleraar Chirurgie en William H. Welch (1850-1934), Hoogleraar Pathologie. Kelly bestempelde de gynaecologie als een echte aparte specialiteit. Hij bewees als eerste dat het veiliger is om de baarmoeder te bereiken via de vagina.