In heel wat Amerikaanse staten werd het uitvoeren van een abortus tijdens iedere ontwikkelingsfase van de foetus als een misdaad beschouwd. Toch werkten criminele abortusuitvoerders gewoon verder en werden ze in de rechtbank dikwijls vrijgesproken door de jury’s.
In de jaren 1860 en 1870 kregen artsen regelmatig vragen voor een abortus.
In die tweede helft van de 19de eeuw kwamen er vanuit de medische wereld meer en meer aanvallen tegen abortus en ook de morele veroordelingen namen toe.
De medische vrouwenzorg glipte uit handen van de vroedvrouwen en kwam meer en meer terecht in die van mannelijke artsen. De meesten daarvan hadden geen respect voor het recht van de vrouw om een zwangerschap te beëindigen of te voorkomen.
De Amerikaanse arts Edward Bliss Foote (1829-1909) was daarop een uitzondering. Zijn geschriften over geboortebeperking en seks uit de jaren 1860-1870 benadrukten juist de rechten van de vrouw. Hij pleitte voor het gebruik van condooms en de 'baarmoedersluier', een rubberen pessarium dat de voorloper was van het diafragma. Maar hij weigerde om dergelijke methoden in het openbaar te bespreken, zijn ‘getrouwde lezers’ mochten hem een brief schrijven met daarin een dollarbiljet, hun handtekening en informatie over hun temperament. Na ontvangst stuurde hij hen de nodige documentatie. Aangemoedigd door de vele positieve reacties, voegde Foote in 1864 meer dan honderd pagina’s toe aan de uitgave van zijn ‘Medical Commone Sense’ uit 1858, die vooral gewijd was aan geboortecontrole en seksuele fysiologie. Hierin gaf hij een uitvoerige beschrijving van de vier voorbehoedsmiddelen, die hij beweerde uitgevonden te hebben:
De ‘membraneuze envelop’, een soort condoom vervaardigd uit visblazen,
De ‘apex envelop’, een rubberen kap op de eikel van de penis,
De 'baarmoedersluier', een rubberen membraan,
De 'elektro-magnetische preventieve machine' waarvan Foote beweerde dat ze een conceptie voorkwam door de elektrische toestand van de partner tijdens de geslachtsgemeenschap te wijzigen.
De eerste drie waren efficiënt, de laatste benadrukte nog maar eens hoe kwakzalverij in die tijd deel uitmaakte van heel wat Amerikaanse artsenpraktijken. Het probleem van Foote was echter de hoge kostprijs. Condooms werden verkocht voor drie tot vijf dollar per dozijn, de baarmoedersluier kostte zes dollar. De peniscap was iets goedkoper, maar voor de elektromagnetische machine dokte men vijftien dollar af. Foote maakte aanpassingen in de herdrukken van zijn boek. In de vroege jaren 1870 vernoemde hij het rubberen condoom. In 1887 publiceerde hij ‘Sexual Physiology for the Young’
Van 1860 tot 1971 werd abortus in het Indiase Wetboek gecriminaliseerd en bestrafte men zowel de arts die ze uitvoerde, als de vrouw die ze onderging. Als gevolg hiervan stierven heel wat vrouwen tijdens illegaal uitgevoerde abortussen, die meestal door niet gekwalificeerde vroedvrouwen of 'artsen’ waren uitgevoerd.
De 19de-eeuwse geneeskunde kende een doorbraak op het vlak van chirurgie, anesthesie en sanitaire voorzieningen. Op dat ogenblik lobbyden de Amerikaanse artsen bij de American Medical Association over een verbod op abortus en het Parlement van het Verenigd Koninkrijk aanvaardde de Offences againts the Person Act 1861. Door deze 'wet tegen geweld', die het vooral had over moord, werd abortus verbannen.
Toen de vrouw van de Amerikaanse Confederale Generaal William Dorsey Pender (1834-1863) hem schreef dat ze helaas zwanger was, antwoordde hij haar met vrome woorden over Gods wil, maar stak hij ook pillen in de enveloppe, die haar volgens zijn legerarts zouden 'bevrijden'.
In de 19de eeuw kwamen verschillende abortusmethoden beschikbaar, zoals bijvoorbeeld dilatatie en curettage. In 1863 omschreef Sir James Young Simpson (1811-1870), de lijfarts van Queen Victoria (1819-1901), die operatie als een ‘aderlating’ van de baarmoeder:
“Dikwijls gebruikte ik een buis die in lengte en omvang geleek op een mannelijke catheter... en bracht ik een afzuigende spuit aan het onderste buitenste uiteinde, waardoor lucht kon getrokken worden nadat ze in de baarmoeder was ingebracht. Dit instrument gaf opvallende resultaten.”
Deze door Simpson uitgevonden vacuüm-aspiratietechniek ging verloren, net als die van de Russische fysioloog Konstatin Bykov (1886-1959) in 1920 en die van de Chinese artsen Wu Yuantai en Wu Xianzhen in 1958. In 1972 beschreven de Amerikaanse psycholoog en aborteur Harvey Karman (1924-2008) en de Amerikaanse Professor Volksgezondheid Malcolm Potts (1935-) de techniek van vacuüm-aspiratie met een handbediende spuit en een soepele plastieken canule voor het eerst opnieuw.
De Amerikaanse vrijdenkster Matilda Joslyn Gage (1826-1898) schreef in 1868 het volgende:
"Ik aarzel niet om te beweren dat de meeste van deze misdaden van kindermoord en abortus tot de geplogenheden van het mannelijk geslacht behoren ..."
De Cervico-uteriene stems werden in 1868 ontwikkeld. Het waren kleine knoppen of caps gehecht aan een steeltje en vervaardigd uit verschillende, meestal metalen materialen, die in de baarmoederhals werden uitgespreid.
In 1868 schreef een journalist dat abortus in Frankrijk tot 'een heuse industrie' was uitgegroeid.
In 1869 verklaarde Paus Pius IX (1792-1878) dat iedere abortus moord was. Hoewel er meerdere redenen waren om abortus plots als een misdaad te bestempelen, was er ook een verstandige: abortus was een potentieel gevaarlijke operatie. Een nieuwe golf van filantropie vaardigde in het midden van de 19de eeuw wetten uit om vrouwen te beschermen. Een andere reden was de veranderende opvatting over geboortebeperking.
In de 19de eeuw was prostitutie plaatsgebonden. Toen de Britse gynaecoloog William Acton (1813-1875) het onderwerp beschreef in zijn boek met de ronkende titel 'Prostitution, Considered in its Moral, Social, and Sanitary Aspect, in London and other large cities and Garrison Towns, with Proposals for the Control and Prevention of Attendant Evils, almost immediately after The Functions and Disorders of the Reproductive Organs...', schatte men het aantal Londense prostituees op tachtigduizend. In die klasse van de bevolking werden de verschillende contraceptietechnieken dan ook veelvuldig gebruikt, maar zonder wetenschappelijk onderzoek en in een steeds vijandigere omgeving
Midden van de 19de eeuw en in de volle strijd voor het kiesrecht van Amerikaanse vrouwen, verzetten heel wat 'eerste-golf-feministen' zich tegen abortus, zo ook Elizabeth Cady Stanton (1815-1902). In het weekblad The Revolution, dat ze stichtte samen met Susan B. Anthony (1820-1906), verscheen in 1869 een anonieme bijdrage over dat onderwerp, met het argument dat men eerst de oorzaak ervan moest aanpakken, in plaats van enkel te trachten om een anti-abortus wet uit te vaardigen.
"...enkel de bovenkant maaien van het schadelijke onkruid, terwijl de wortel blijft. ... Wat ook het motief is, gemakzucht of verlangen om het lijden van de ongeboren onschuldige te redden, de vrouw die de daad uitvoert is er vreselijk schuldig aan, het zal haar geweten levenslang belasten en haar ziel bij haar dood. Maar oh, driemaal schuldig is hij die haar naar de wanhoop dreef om die misdaad te begaan.”